W znacznej części przypadków, kiedy zwracają się do mnie klienci – pracownicy z prośbą o pomoc, pytają o możliwość uzyskania odszkodowania od pracodawcy. Kiedy takie odszkodowanie przysługuje, czym różni się od zadośćuczynienia i jak się ma do odprawy? Na te i inne pytania postaram się odpowiedzieć w dzisiejszym artykule.
Odszkodowanie, zadośćuczynienie… Jaka jest różnica?
Rozróżnienie odszkodowania i zadośćuczynienia niemal zawsze sprawia kłopot laikom. Nie ma w tym nic dziwnego, w języku potocznym używa się tych terminów zamiennie. Różnica jednak jest, i to – jak mawiał klasyk – zasadnicza. Odszkodowanie to świadczenie pieniężne mające na celu naprawić konkretną, wymierną szkodę, zazwyczaj materialną. Jego wysokość trzeba uzasadnić i udowodnić. Natomiast zadośćuczynienie to świadczenie mające za zadanie wyrównanie szkody niemajątkowej, takiej jak naruszenie dóbr osobistych, uszczerbek na zdrowiu, czy śmierć osoby najbliższej. Jego wysokość oceniana jest indywidualnie, w zależności od kontekstu konkretnej sprawy. Osoba uprawniona do uzyskania odszkodowania to poszkodowany, a do – zadośćuczynienia – pokrzywdzony. Odszkodowanie dotyczy zatem, nomen omen, szkody, a zadośćuczynienie – krzywdy.
Przykład #1
Maria Z. w kolizji drogowej uszkodziła samochód Annie K. Ona lub jej ubezpieczyciel musi zapłacić poszkodowanej odszkodowanie równe kosztom naprawy auta. Uzasadnione koszty naprawy wyniosły 5.000,00 zł.
Przykład #2
Jan K. doprowadził do wypadku drogowego, w którym zginął Zenon C., a jego żona, Joanna C. została ciężko ranna. Joanna C., jako pokrzywdzona, może domagać się zadośćuczynienia z powodu śmierci męża, uszczerbku na zdrowiu i doznanych cierpień fizycznych i psychicznych. Wystąpiła z roszczeniem o kwotę 500.000,00 zł. Zasadność żądania takiej kwoty może ocenić sąd w drodze postępowania.
Kodeks pracy przewiduje zadośćuczynienie tylko w sytuacji, gdy pracownik doznał rozstroju zdrowia wskutek mobbingu. W niektórych przypadkach możliwe będzie jednak dochodzenie zadośćuczynienia na podstawie przepisów ogólnych – na przykład w sytuacji, w której pracownik uległ wypadkowi przy pracy z powodu niezapewnienia odpowiednich warunków przez pracodawcę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2005 roku, sygn. akt: I PK 293/04).
A czym jest odprawa?
Odprawa jest jednorazowym świadczeniem na rzecz pracownika lub jego bliskich, która przysługuje tylko w określonych przepisami przypadkach. W szczególności są to:
- odprawa dla pracownika zatrudnionego na podstawie wyboru, który nie pozostawał w związku z wyborem na urlopie bezpłatnym;
- odprawa rentowa lub emerytalna;
- odprawa pośmiertna;
- odprawa w przypadku likwidacji pracodawcy lub miejsca pracy.
Rodzaje odszkodowań w prawie pracy
Prawo pracy przewiduje kilka przypadków, w których pracownikowi lub pracodawcy przysługuje odszkodowanie w określonej przez przepisy wysokości – zazwyczaj wielokrotności wynagrodzenia za pracę. Przede wszystkim są to:
- odszkodowanie za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu – nie mniej niż minimalne wynagrodzenie;
- odszkodowanie za skrócenie okresu wypowiedzenia w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy – w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia;
- odszkodowanie za nieuzasadnione wypowiedzenie umowy o pracę na czas nieokreślony lub naruszenie przepisów o wypowiadaniu umów o pracę – w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, lub za czas, do upływu którego umowa miała trwać: w zależności od rodzaju umowy o pracę;
- odszkodowanie dla pracownika, który wypowiedział umowę o pracę ze względu na ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracodawcy – w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia lub za czas, do którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za okres wypowiedzenia;
- odszkodowanie za wygaśnięcie umowy o pracę wskutek śmierci pracodawcy – w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia;
- odszkodowanie od pracownika dla pracodawcy za nieuzasadnione rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia – w wysokości wynagrodzenia pracownika za okres wypowiedzenia lub za czas, do którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za okres wypowiedzenia.
W wyżej wymienionych przypadkach prawo do odszkodowania nie wymaga udowadniania przez poszkodowanego, że poniósł szkodę i w jakiej wysokości – wystarczy w odpowiednim czasie i formie podnieść roszczenie. Może się jednak zdarzyć, że szkoda wyrządzona niewłaściwym zachowaniem drugiej strony jest większa, niż to stricte wynika z przepisów o odszkodowaniach z Kodeksu pracy. W takiej sytuacji można dochodzić pozostałej kwoty na zasadach ogólnych, konieczne jest jednak wykazanie, jaka szkoda wystąpiła i w jakiej wysokości.
Przykład #3
Henryk S. rozwiązał umowę o pracę bez wypowiedzenia, ponieważ jego pracodawca, ABC Sp. z o. o., przez sześć miesięcy opóźniał się z wypłatą wynagrodzenia. Miesięczne wynagrodzenie to 2.500,00 zł brutto. Przez opóźnienia pan Henryk popadł w tarapaty finansowe – między innymi nie spłacił dwóch rat kredytu. Pożyczkodawca, zgodnie z umową, wypowiedział mu umowę i postawił kredyt w stan natychmiastowej wymagalności. Henryk S., aby spłacić pierwszy kredyt, musiał zaciągnąć kolejny, w związku z czym poniósł koszty w wysokości 20.000,00 zł. Henrykowi S. przysługuje zatem roszczenie o odszkodowanie w wysokości 7.500,00 zł na podstawie przepisów Kodeksu pracy oraz odszkodowanie na zasadach ogólnych w kwocie 20.000,00 zł. Ponadto, oczywiście, ABC Sp. z o. o. musi wypłacić mu zaległe wynagrodzenie.
Odszkodowanie na zasadach ogólnych za poniesioną szkodę nie jest pomniejszane o odszkodowanie wypłacone na podstawie Kodeksu pracy. To drugie świadczenie ma bowiem zrekompensować pracownikowi wszelkie niedogodności związane z niewłaściwym zachowaniem pracodawcy (lub odwrotnie – pracodawcy zachowanie pracownika).
Brutto czy netto?
Odszkodowania wyliczane na podstawie wysokości wynagrodzenia – przysługującego pracownikowi lub minimalnego – są wypłacane w kwocie brutto. Nie podlega ono opodatkowaniu ani nie odlicza się od niego żadnych składek na ubezpieczenia społeczne.
Jeśli masz wątpliwości co do tego, czy przysługuje ci odszkodowanie – od pracownika lub pracodawcy – i w jakiej kwocie, zapraszam do kontaktu.
radca prawny Małgorzata Maciejewska
Artykuł pierwotnie opublikowany 29 lipca 2020 roku na www.sobczak-maciejewska.pl.